هم‌افزایی «دیپلماسی و میدان» در دولت شهید رئیسی

آیت‌الله رئیسی زمانی که سکان هدایت ریاست جمهوری را در مردادماه 1400 به دست گرفت، تیرگی روابط با کشورهای عرب منطقه و مسئله تحریم‌ها از معظلات جدی جمهوری اسلامی در سیاست خارجی بود و شهید رئیسی از همان ابتدا اهتمام زیادی به خرج داد تا بر این چالش‌ها بدون ذره‌ای عقب‌نشینی از مواضع اصولی جمهوری اسلامی در عرصه منطقه‌ای و بین المللی و منافع ملت ایران غلبه کند.

شهید رئیسی تلاش کرد تا عرصه دیپلماسی را با میدان همسو کرده و منافع ملی ایران را تامین کند. دولت رئیسی این تصور را که برخی معتقد بودند با تقویت میدان نمی‌توان دیپلماسی موفقی در سیاست خارجی داشت، باطل کرد و با تقویت میدان، روابط جمهوری اسلامی با کشورهای منطقه و جهان را هم بهبود داد و علاوه بر تقویت همه جانبه همکاری‌ها با همسایگان نزدیک و دور، ایران را به یکی قدرت‌های تاثیرگذار در تحولات جهانی تبدیل کرد و سفرهای مکرر مقامات ارشد دیگر کشورها به تهران و و بالعکس، زدن رکورد تجارت خارچی غیرنفتی تاریخ ایران را در کارنامه فعالیت‌های کوتاه سه ساله دولت سیزدهم ثبت کرد.  

آیت‌الله رئیسی در 33 ماه ریاست جمهوری خود دهها سفر به کشورهای دیگر انجام داد و تلاش کرد تا با تقویت سه راهبرد «دیپلماسی همسایگان»، «دیپلماسی اقتصادی» و «احیاء نگاه به شرق» مرحله به مرحله گره‌های چالش زا را در معادلات پیچیده بین‌المللی به نفع منافع ایران بازگشایی کند.

وزارت خارجه دولت سیزدهم با در مرکزیت قرار دادن دیپلماسی اقتصادی در راس اهداف و برنامه‌های خود، ضمن اولویت بخشیدن به توسعه روابط همسایگان، به طور همزمان راهبرد نگاه به شرق و گسترش روابط با کشورهای جنوب جهانی در آسیا و آفریقا و آمریکای لاتین را نیز با جدیت دنبال کرد.

در روابط منطقه‌ای یکی از چالشهای مهم در یک دهه اخیر بحث تنش با عربستان سعودی بود که شهید رئیسی روی آن متمرکز شده بود و از زمان روی کار آمدن تیمی متشکل از مقامات سیاسی و امنیتی را مامور کرد تا مذاکرات با سعودی‌ها را در عراق ادامه دهند و این مذاکرات فشرده در دومین سال فعالیت دولت سیزدهم به ثمر نشست.

امضای قرارداد ازسرگیری روابط با عربستان سعودی در اسفندماه 1401، نقطه عطفی در روابط جمهوری اسلامی با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس بود. بهبود روابط ایران و عربستان به عنوان قدرت‌های مهم در غرب آسیا، به تقویت چشم انداز صلح و ثبات در منطقه کمک کرده و بخش گسترده‌ای از برنامه‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی برای ماهی‌گیری از آب گل‌آلود تداوم اختلافات منطقه ای را از بین برد.

 توافق  بین ایران و عربستان در زمانی به سرانجام رسید که سعودی‌ها به خاطر حمایتهای جمهوری اسلامی از ملت یمن، روابط خصمانه با ایران داشتند ولی شهید رئیسی توانست با دیپلماسی عزتمندانه همزمان که به حمایت‌های بی‌دریغ ایران از ملت مظلوم یمن ادامه ‌داد، نقش‌آفرینی فعالی نیز در شروع جدی مذاکرات صنعا - ریاض برای پایان جنگ ایفا کند و ضمن تقویت جایگاه منطقه ای ثبات‌آفرین ایران، روابط تنش‌آمیز با عربستان سعودی را به دوران پیش از تنش‌ها برگرداند. در این توافق ، ایجاد ارتباط تنگاتنک بین میدان و دیپلماسی به خوبی قابل مشاهده بود.

بهبود روابط با عربستان در تقویت مناسبات بین تهران و سایر اعراب هم گشایش‌هایی را ایجاد کرد. مصر یکی از این کشورهای تاثیرگذار در منطقه بود که در دوره آیت‌الله رئیسی مسیر عادی سازی روابط با ایران را در پیش گرفت. دیدارهای مقامات دولت سیزدهم با همتایان مصری خود برای عادی سازی روابط پس از چهار دهه تنش، از نکات برجسته دیپلماسی دولت شهید رئیسی بود. یکی از مهم‌ترین دیدارها، ملاقات شهید رئیسی با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر در حاشیه نشست سازمان همکاری اسلامی در جده بود که یخ روابط دو کشور مهم اسلامی را آب کرد.

افزایش حمایت از مقاومت در دولت سیزدهم

اگرچه حمایت از دولتها و گروه‌های متحد عضو محور مقاومت و ملت‌های مسلمان ستمدیده از اشغالگری رژیم صهیونیستی و استکبار جهانی همواره اصلی راهبردی و لایتغیر در راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده است، اما در دولت سیزدهم، تقویت جبهه مقاومت و افزایش هماهنگی‌ها بین تهران و سایر اضلاع مقاومت به اوج خود رسید.

شهید رئیسی در سخنرانی‌های خود از تریبون‌های بین‌المللی با روشن کردن مواضع جمهوری اسلامی، نشان داد که دیپلماسی هیچ تناقضی با میدان ندارد. سخنرانی شهید رئیسی در صحن مجمع عمومی سازمان ملل در سال 1400 که در آن تمثال شهید قاسم سلیمانی به عنوان مظهر مقاومت و مبارزه با تریسم بین‌المللی را در دست داشت، این اصل را به جهانیان گوشزد کرد که بدانند جمهوری اسلامی همچنان پیگیر اجرای عدالت و محاکمه آمر و مباشر از طریق یک دادگاه عادلانه تا حصول نتیجه قطعی است.

سوریه آغاز سفرهای دیپلماتیک شهید رئیسی به کشورهای مقاومت در اردیبهشت 1402 بود که ۱۳ سال پس از بحران و جنگ در سوریه، به عنوان بالاترین مقام اجرایی کشور در صدر هیأتی بلندپایه به دمشق سفر کرد؛ سفری راهبردی که دستاوردهای بزرگی به همراه داشت و در تقویت محور مقاومت نقش مهمی ایفا کرد. این سفر در واقع نشانگر شکست سیاستهای عبری-غربی در سوریه بود که تلاش زیادی کردند تا بتوانند محور مقاومت را تضعیف کرده و برنامه‌های خود را اجرایی کنند.

سنگ تمام دولت رئیسی در حمایت از فلسطین

اوج موفقیت دیپلماسی دولت سیزدهم در راهبرد منطقه‌ای حمایت از مقاومت، در ماجرای عملیات «طوفان الاقصی» در غزه رقم خورد که دیپلماسی فعالانه جمهوری اسلامی بویژه با مجاهدت‌های شهید امیرعبداللهیان در سخنرانی اجلاس‌های بین المللی و دیدارهای دیپلماتیک با مقامات کشورهای جهان، تأثیرات بسیار مثبتی در تحول فضای سیاسی بین المللی علیه جنایات رژیم صهیونیستی و به نفع ملت مظلوم فلسطین برجای گذاشت.

تنها چند روز از آغاز نسل‌کشی رژیم صهیونیستی در غزه می‌گذشت که رئیس‌جمهور فقید رایزنی‌های خود را برای توقف سریع‌تر این جنایات آغاز کرد. یکی از پیشنهادات و ابتکارهای ویژه آیت‌الله رئیسی برگزاری نشست سران کشورهای اسلامی بود که چند هفته پس از شروع جنگ در غزه در شهر جده عربستان برگزار شد. آیت‌الله رئیسی پس از ۱۱ سال با چفیه فلسطینی به نشانه حمایت از مظلومان غزه و درست چند ماه پس از بازگشایی سفارت‌خانه‌های دو کشور راهی ریاض شد تا در نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی شرکت کند.

آیت‌الله رئیسی در این نشست ۱۰ راهکار فوری برای خروج وضعیت غزه از شرایط کنونی را ارائه داد و ضمن محکومیت جنایات اسرائیل در غزه، از کشورهای اسلامی خواست تا با قطع هرگونه ارتباط سیاسی و اقتصادی با رژیم صهیونیستی، ماشین کشتار این رژیم در غزه را متوقف کنند.

حضور آیت‌الله رئیسی در نشست سازمان همکاری اسلامی در جده و حمایت قاطع از آرمان فلسطین و سفر به ترکیه برای هماهنگ کردن دیدگاه‌ها درباره حمایت از مردم غزه، نمونه بارز دیپلماسی عزتمندانه دولت سیزدهم بود که نشان داد جمهوری اسلامی همچنان در دفاع از آرمان قدس پابرجا و استوار ایستاده است و گذر زمان نه تنها خللی در این حمایت‌ها ایجاد نکرده، بلکه ایران توانسته توجهات جهانی را به مناقشه فلسطین بازگرداند.

مقامات دولت سیزدهم از جمله شهید حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه سابق ایران هم در ماه‌های اخیر با سفرهای مکرر به کشورهای منطقه نقش مهمی در ارائه دیدگاههای جمهوری اسلامی برای ایجاد همگرایی در بین ملل منطقه در حمایت از فلسطین داشت.

دولت سیزدهم تحت رهبری آیت الله رئیسی با ارائه چهره واقعی و خونخوار صهیونیستها، توانست مواضع کشورهای سازشکار عرب را که در سالهای اخیر در مسیر عادی سازی روابط با رژیم اشغالگر گام برمی‌داشتند تغییر داده و بر علیه این رژیم برگرداند و توقف پروژه عادی سازی در ماه‌های اخیر تا حدود زیادی متاثر از دیپلماسی موفق دولت سیزدهم بود.  

در عرصه امنیتی هم ایجاد همکاری گسترده بین گروه‌های مقاومت برای تنبیه دشمن صهیونیستی در غزه، یکی از نکات محوری همراهی دیپلماسی و میدان در دولت سیزدهم بود که ضربه بزرگی به حیثیت و قدرت پوشالی رژیم صهیونیستی و متحدان غربی آن در منطقه وارد کرد. عملیات انصارالله در دریای سرخ که تردد کشتی‌های صهیونیستی از این آبراه بین‌المللی را به صفر رساند، خسارات سنگین مالی به این رژیم تحمیل کرد که مقامات تل‌آویو نسبت به ادامه این وضعیت ابراز نگرانی کرده‌اند. تا جایی که مقامات آمریکایی در ماههای اخیر به میانجیگران منطقه‌ای و بین‌المللی متوسل شده‌اند تا جمهوری اسلامی را به توقف عملیات انصارالله در دریای سرخ متقاعد کند و این تحرکات واشینگتن از قدرت فزاینده ایران در عرصه منطقه‌ای حکایت داشت.

هر چند گروه‌های مقاومت در عراق، لبنان و یمن گفته‌اند که در حمایت از ملت فلسطین خودجوش عمل می‌کنند اما نقش مدبرانه و رهبری جمهوری اسلامی با محوریت دولت شهید رئیسی در «وحدت عرصه‌ها» آشکار بود. شهید رئیسی هفته گذشته در سخنانی با بیان اینکه وعده صادق جلوه بارزی از همکاری میدان و دیپلماسی و رسانه بود، گفت:«این عملیات نشان داد ایران قوی می‌تواند سایه جنگ را از سرش بردارد و گزینه نظامی را از روی میز حذف کند».

اینکه بسیاری از کشورها عملیات وعده صادق ایران در تنبیه دشمن صیونیستی را حق مشروع جمهوری اسلامی عنوان کردند، نشان داد که ریل‌گذاری‌های دیپلماتیک دولت سیزدهم در عرصه دیپلماسی برای نشان دادن حقانیت ایران در برابر دشمنان موفقیت‌آمیز بوده است.

علاوه‌بر مسائل سیاسی و امنیتی، نقش دولت سیزدهم در توسعه روابط اقتصادی با سایر کشورها هم قابل تحسین بود. در دوره دولت سیزدهم پس از سالها انتظار، ایران به عضویت دائم سازمان همکاری شانگهای درآمد و روابط تهران با کشورهای منطقه در چارچوب این سازمان گسترش یافت و افزایش مبادلات با روسیه، چین، هند و جمهوری‌های آسیای مرکزی در سه سال گذشته، از دستاوردهای دولت رئیسی بود که در آینده نقش تاثیرگذار این تعاملات بیشتر دیده خواهد شد.

از سوی دیگر، عضویت در گروه اقتصادی «بریکس» به رهبری چین و روسیه هم از دستاوردهای موفق دولت رئیسی در عرصه سیاست خارجی بود. یکی از اهداف بریکس انفصال از دلار به عنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی است. این نشان دهنده محور تقویت روابط سیاسی و تجاری دولت سیزدهم با کشورهای همسایه و نیز متحدان خود در شرق است، رویکردی که هدف از آن باز کردن اقتصاد ایران و مقابله با تحریم‌های اقتصادی آمریکاست.